Johanna Hendrika’s website Een zeereis over de Oostzee vormt een bijzondere belevenis. Vrijwel nergens ter wereld vindt men op een gebied met zo’n relatief beperkt oppervlak, natuur en cultuur in zo’n rijke verscheidenheid bijeen. Op de talloze eilanden, in de riviermonden en fjorden, die het land vanuit de zee toegankelijk maken, en in de steden langs de kust met hun rijke historie, overal stuit men op de voortdurende  wisselwerking tussen zee, land en mensen. Een typisch voorbeeld vormt Stockholm: een stad, gebouwd op een archipel midden in een brede zeearm. Vanaf de landzijde heeft men dat niet onmiddellijk in de gaten, maar wie de stad van zee uit benadert ziet, over een afstand van slechts weinig zeemijlen, een groep nauwelijks bewoonde en gecultiveerde eilanden in korte tijd in een wereldstad op het water overgaan. Wie inzicht wil krijgen in de Oostzeecultuur moet de blik niet op het land richten, maar op het water. De overvloedige contactmogelijkheden over water tussen delen van het Oostzeegebied onderling en met de rest van de wereld maakten dat zich hier vanaf de middeleeuwen een dynamische cultuur ontwikkelde. Juist op een zeilschip ervaart men heel direct de wisselwerking tussen natuur en cultuur, die dit bijzondere gebied kenmerkt. Men verkent het op de dezelfde wijze zoals het door onze voorouders tot ontwikkeling werd gebracht. Wat voor hen gold geldt voor ons nog steeds: de natuurkrachten die een zeilschip doen voortbewegen brengen eigen waarden en wetten met zich mee. Schip en zee vormen een wereld op zichzelf, die het dagelijks leven tijdelijk naar de achtergrond dringt. Zo valt er ook in onze tijd nog iets te ontdekken: een gebied per zeilschip verkennen biedt zo’n rijkdom aan ervaringen dat een reis altijd wel langer lijkt dan hij in werkelijkheid was. Onder invloed van  heersend klimaat en bodemgesteldheid is in het Oostzee gebied een grote variatie aan kustvormen ontstaan: de scherenkusten met hun fjorden achter duizenden eilanden, de langzaam verlandende haffenkusten met hun beschutte binnenmeren, de altijd in beweging zijnde stuifduinen, de delta’s en estuaria waar de rivieren in zee uitmonden, de binnenzeeën. De aanwezigheid van de zee had niet alleen gevolgen voor de natuur in de kustgebieden, maar ook voor een geweldige economische en culturele ontwikkeling van het Oostzeegebied. Waar de natuur dat toeliet vormden zich nederzettingen langs de kust, waar visserij en handelsvaart als belangrijkste bronnen van inkomsten een  maritieme cultuur deden ontstaan. Transport over water is relatief goedkoop en vormt daarmee een voorwaarde voor internationale handel op grote schaal. Vanaf de achtste eeuw, toen kielschepen transport over open zee mogelijk maakten, zien we dan ook een toenemend verkeer van goederen en mensen over het water. In de late middeleeuwen maakten steden als Lübeck, Stralsund en Visby een bloeitijd door, ten tijde van de renaissance waren het Kopenhagen, Gdansk en Sint Petersburg die een spectaculaire ontwikkeling doormaakten. De Oostzeehandel vormde een belangrijke bakermat voor de ontwikkeling van de wereldhandel vanaf de zeventiende eeuw. De  internationale contacten brachten niet alleen financieel profijt, maar ook een rijke uitwisseling van kennis en ideeën met zich mee. Wetenschappen, kunst en cultuur bloeiden; met hun rijke architectuur en  kunstverzamelingen is in deze steden veel van de glans van het verleden bewaard gebleven. De stad Wolin aan het Stettiner Haf was de eerste grote handelsmetropool aan de Oostzee, met op het hoogtepunt gedurende de tiende eeuw ongeveer 10.000 inwoners - Amsterdam zou er vier eeuwen later nog maar nauwelijks 6000 hebben. Wolin had handelscontacten met het hele Oostzeegebied, maar ook met Engeland, de Karolingische wereld, het Byzantijnse rijk en de Arabische wereld. In de elfde eeuw viel de stad enkele malen ten offer aan oorlogsgeweld en verloor zij aan betekenis; het centrum van de macht bewoog zich naar het westen. Wolin is nu een slaperig stadje in een uithoek van Polen, aan de rand van een natuurgebied. Slechts schriftelijke bronnen wijzen op het bijzondere verleden. Recente opgravingen hebben echter sporen van een planmatig aangelegde stad met een haven Het Oostzeegebied - een ontdekkingsreis waard Het Oostzeegebied als cultuurlandschap De eerste handelsmetropool De noordkust van het eiland Rügen. Zonsondergang bij Wieck op het eiland Rügen. Reconstructietekening van de stad Wolin met haven. De komst van het kielschip vormde de motor van de ontwikkeling van het gebied rond de Oostzee tot een handelscultuur vanaf de vroege middeleeuwen. Over deze rijke en verrassende cultuur schreef Tjeerd Boersma, schipper van de beide Johanna Hendrika’s, bijgaand artikel.